سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

مقدمه:

منابع طبيعي تجدید شونده به صورت اعم و مراتع به عنوان بخشی از منابع طبیعی به طور اخص از اركان اصلي توسعه پايدار در هر جامعه اي محسوب مي شودو مهمترين بستر و تکیه گاه فعاليت هاي کشاورزی، دامداری و توليد علوفه و .....به شمار مي رود. ونقش عظیمی در جلوگیری از فرسایش خاک، حفظ آب و تلطیف هوا و ....ایفا می نماید.

تعریف مرتع:

مرتع زمینی با پوشش گیاهی طبیعی و خودرواست که معمولاً پوشش گیاهی آن علفی چند ساله، بوته ای، بعضاٌ درختچه ای بوده و در فصل چرا مورد تعلیف دام قرار می گیرد. از لحاظ فصل بهره برداری مراتع مشتمل بر دو قسم می باشد:
مراتع ییلاقی:بیشتر در ازتفاعات و مناطق سردسیر قرار دارد. فصل رویش گیاهان در این مناطق فصل گرم سال است و عمدتاً در فصل بهار و تابستان مورد تعلیف دام قرار می گیرد.

مراتع قشلاقی:در مناطق کم ارتفاع و گرمسیر قرارداشته و عمدتا در فصل پاییز و زمستان برای چرای دام استفاده می شود.

مراتع استان:

عرصه های مرتعی استان گیلان عمدتاً در باند ییلاقی از ارتفاع 1500 تا حدود 3000 متر در  اقلیم نیمه مرطوب سرد و نیمه خشک سرد واقع گردیده  است و  مساحتی بالغ بر 244986 هکتار را شامل می گردد.عمده تولیدات مراتع استان علوفه مرتعی می باشد:
مراتع درجه یک 39000 تن،درجه دو 79000 تن و درجه 3 6700 تن

بر همین اساس و برابر برسی های به عمل آمده حدود 12000 بهره بردار ذیحق از مراتع استان استفاده می نمایند.
مراتع استان در سطح 10 شهرستان، تالش، رضواشهر، شفت، ماسال، فومن، رودبار، سیاهکل، رودسر، لنگرود و املش پراکنش دارند. بر اساس آمار مراتع و شناسنامه های مرتع و مطابق با ممیزی های صورت گرفته حدود 451 سامانه عرفی در استان شناسایی گردیده است.

تعریف مرتعداری:

مرتعداری عبارت است از علم، فن و هنر بهره برداری صحیح از مرتع به نحوی  که با لاترین بازدهی از آن بارعایت اصول توسعه پايدار محقق گردد.

بر نامه های ابلاغی مدیریت  مناسب  عرصه های مرتعی

طرح ملی مدیریت پایدار مراتع کشور:در این طرح که ارتقاء کمی و کیفی مراتع کشور و زمینه سازی برای نظام بهره برداری پایدار از اهداف عمده آن است. پروژه و فعالیت هایی نظیر نظارت بر اجرای طرح های مرتعداری، تهیه نقشه های رقومی، کنترل پروانه چرای دام، ممیزی و تنسیق مراتع اجرا می شود.

پروژه های  بهبود و اصلاح مراتع: در این قالب فعالیت ها و پروژه هایی نظیر بذرپاشی، کپه کاری، کود پاشی، قرق مراتع، تامین آب در مراتع  از طریق احداث آبشخور، مرمت چشمه و .. اجرا میشود.

طرح مرتعداری:

طرح مرتعداری برنامه مدونی است که کلیه روش­های مدیریتی لازم در رابطه با حفظ، احیاء و توسعه بهره­بردارای صحیح از مراتع به منظور داشتن تولیدات مستمر در آن مشخص شده باشد.

طرح مرتعداری چند منظوره

در طرح های تلفیقی مرتعداری توسعه گیاهان داروئی، طبیعت گردی و...با هدف اقتصادی کردن طرح ها و بهبود معیشت مرتعداران مد نظر است.

اهداف طرح های مرتعداری

-ارزیابی توان اکولوژیکی مرتع از لحاظ در صد پوشش گیاهی، سطح تولید و تعیین ظرفیت چرا به منظور برقراری تعادل منطقی بین دام و مرتع

-شناسایی سایر استعدادهای جانبی مرتع از قبیل زنبورداری، گیاهان داروئی، آبزی پروری و ارتقاء ظرفیت حامل مراتع
-اعطای هویت قانونی به حقوق بهره برداران عرفی

-اقتصادی کردن طرح ها و بهبود معیشت بهره برداران و....

اهمیت گیاهان داروئی:

امروزه اهمیت گیاهان دارویی و شناساندن نقش حیاتی آن ها در پیشبرد اهداف ملی، منطقه ای و جهانی ، خودکفایی دارویی، ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی بر کسی پوشیده نیست. گیاهان دارویی به عنوان ذخایر و گنجینه های ژنتیکی گیاهی بزرگ ترین ثروت ملی برای هر کشوری محسوب می شود.

استان گيلان بدلیل دارا بودن شرايط اقليمی و توپوگرافي مناسب، از تنوع گیاهی بالایی برخورداراست.افزون بر 2000 گونه گیاهی در مناطق مختلف استان رویش دارند و حدود400 گونه واجد خواص دارویی و خوراکی و صنعتی در سطح استان شناسایی شده اند.

 ازجمله گیاهان دارویی استان می توان گل گاوزبان، بابونه، گلپر، آویشن ، رازیانه، کاسنیو ... را نام برد.

چالش های مدیریتی:

-نظام بهره برداری مشاع و عدم انگیزه اقتصادی دامداران برای احیاء مرتع

-تعداد زیاد دامداران و وابستگی شدید معیشت آنها به دامداری و بهره برداری از محصولات مرتعی

راهکار

-سيستم هاي بهره برداري صحيح به همراه عمليات اصلاحی و احيائی و مدیریتی  مي تواند نقش مهمي در حفاظت از آب و خاك، تولید مواد پروتئینی ایفا نماید.

-ارايه آموزش ها و آگاهي هاي لازم به روستاييان و دامداران به طور قطع مي تواند آنها را نسبت به مسووليت هايي كه در قبال منابع طبيعي دارند، توجيه سازد.

-اجرای طرح های مرتعداری چند منظوره با هدف اقتصادی کردن طرح ها و بهبود معیشت مرتعداران